BURMALI CAMİİ

 Abdülkadir KALENDEROĞLU

 Burmalı Mahallesi’nde, Burmalı Çeşmesi sokak ile 154. sokağın kesiştiği köşede olup 39. pafta, 596. ada, 15. parselde yerde alır.

Batı ve güney cepheleri evlerle bitişik mescidin ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak eski camiden günümüze kadar ulaşan cami giriş kapısı XIV. yüzyıla ait olup Beylikler dönemi eseri, olması nedeniyle caminin de ilk defa beylikler döneminde yapıldığını söyleyebiliriz.

Camiye giriş kapısının sağında iki tane devşirme mermer parça vardır. Bunlardan birisinde burma motifi olduğu için camiye de “Burmalı Mescit” adının verildiği söylenir.

Camiye doğu yönündeki iki kanatlı ahşap kapıdan giriş sağlanır. Söveleri düz dikdörtgen formlu kapının dört tarafını stilize bitki motiflerinden oluşan kenarsuyu dolaşır. Kapının ortası, grift bir şekilde bitki motifleri ile işlidir. Kapı kanatlarını üstte enine ikiye bölen yatay kuşak bulunur. Sağ kanattaki kuşakta “Ve enne mesâcide lillâhi”  sol kanatta ise; “Felâ ted’û me’allâhi ehaden” ayeti sülüs hatla yazılıdır. Afyonkarahisar’daki ahşap oyma sanatının şaheserlerinden biri olan bu ahşap kapı iş bilmezler tarafından -maalesef- bilinçsizce yağlı boya ile boyanmıştır.

Doğu yönündeki kapıdan girişte karşıda batı yönünde dikdörtgen formlu bodrum-türbe kapısı, solda güney yönünde bir lavabo, sağda kuzey yönünde ise üst kata çıkışı sağlayan bir merdiven vardır. Kuzey duvarında iki küçük pencerenin aydınlattığı bodrumda (türbe), batı duvarına bitişik iki tane mermer kaplamalı sanduka vardır. Bunlardan birisinin Burmalı Sultan’a ait olduğu söylenmekte, diğerinin ise kime ait olduğu bilinmemektedir.

Dokuz basamaklı merdivenle üst kata çıkılarak doğuya açılan camekânlı ahşap bir kapıdan dikdörtgen planlı harime girilir. Üç bölüm halindeki harimin ahşap tavanını, duvarlar ile mihrabın iki yanında iki sıra halinde beşer ahşap direk taşır. Aynalardan ikisinde, ortada yelpaze kıvrımı şeklinde şua desenli göbekler vardır.

Harimi, doğu yönde üç tane, güney cephede, mihrabın batısında bir pencere aydınlatır. Pencereler dikdörtgen formlu ve ahşap olup demir parmaklıklıdır. Ayrıca kuzey cephede, üstte kadınlar mahfilini, altta merdiven boşluğunu aydınlatan iki küçük pencere daha vardır.

Alçıdan yapılmış mihrap, iki kademeli, yivli prizmatik iki sütunçe ve bir silme ile çevrili, içte yarım silindirik nişlidir. Güneybatı köşede ahşap minber yer alır.

Kadınlar Mahfili’ne kuzey cephenin batı köşesinde içten ve dıştan açılan tek kanatlı birer kapının açıldığı dokuz basamaklı bir merdivenle çıkış sağlanır. Üç küçük ahşap pencerenin aydınlattığı kadınlar mahfili, ahşap kafesle harimden ayrılır.

İçte duvarlar ile ahşap direkler 70 cm yüksekliğe kadar ahşap formika ile kaplı, üzerleri açık sarı renkte boyalı, dışta ise, cephe eteklerinde serpme, üzerlerinde ise düz beton sıvalı ve mavi renkte boyalıdır. Üst örtüsü doğu-batı yönde eğimli ve kırma çatılı, üzeri ise Marsilya kiremitle örtülüdür.

Minare, caminin kuzeydoğu köşesinde olup cami ile kaynaşmış durumdadır. Kesme taş kaideden taş bir silme ile tuğla gövdeye geçilir. Gövdenin alt ve üst kısmında taş bilezikler vardır. Şerefe altı beş sıra kirpi burnu çıkmalı, şerefe korkuluğu ise demir doğramalıdır. Petek gövde gibi tuğla örgülü, taştan külâh altta ve üstte birer boğumludur. Tek kanatlı ahşap minare girişi içeride merdiven boşluğuna açılır.

Minare kaidesinin doğu yönünde tamir kitabesi yer alır. Kitabede;

“Delîl oldu Abdullah

  Tamam itdik bi-‘avni’llâh

  Şefaat yâ Rasûlu’llâh 1319 (M. 1901-1902) yazılıdır. Bu kitabeye göre minare, H. 1319/ M. 1901-1902 yılında tamir edilmiştir.

Mescidin düz toprak damı 1933 yılında kırma çatılı hale dönüştürülmüş ve çinko ile kaplanmış, 1976-1977 yıllarında çatı Marsilya kiremitle örtülü hale getirilmiş, İkinci dünya Savaşı (1939-1945) sırasında askeri depo olarak kullanılmış, 1986 ve 1989 yıllarında bakım ve onarımı yapılan cami, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından 09-02-1979 tarih ve A-1522 sayılı karar ile tescillenerek koruma altına alınmış olup bugün esaslı bir şekilde restorasyonu gerekmektedir.